цогц-махмуд чаңһрад одв. Хулһниг тер мел эврән бийнь чигн шүүрәд бәрх дүртә. Санхд, күүкнә хойр һаринни хурһд сарсалдад одв-яһв...

Толвт сүл ишкдлән кечкв. Ода... ода тер һәрәдхәр белдҗәнә. Бая болхла, ода хулһниг мисәс нам түрүләд шүүрх дүртә. Зүркнә цоклһн туг-туг гиһәд соңгсгдад бәәнә. Бая негт мисүр хәләһәд, негт хулһнур хәләһәд, тесҗ зогсҗ чадад бәәнә.

Толвт дөрвн көл деерән батлс гиҗ ишкәд, цогц-махмудан хүмәд, белн болад авчкв. Хулһн болхла, ода бийнь санамр бәәх дүртә. Ода тер цааран хәләһәд, нохачлад суув. Дигтә цаг!

Уй, Толвт, шүүр! — гиҗ келхәр седсн мет, Бая мисүр ширтҗ хәләл- һнлә... Болв, хәләдг цол болен уга. Толвтин хойр өмн көлинни хумсд һатцас бор хулһни сүл көндрснь үзгдв.

һурвн бичкн үр күүкнә килмҗән өгч өсксн мис тиим һавшун бәәҗ.

КАЛЯН САНҖ

Таньлдтн, шуграева александра

(очерк)

— Күн хувцн уга бәәҗ чадхий?

— Уга.

— Җилин дөрвн цагин селгәнд мел даңгин көл — нүцкәр йовдг күн бәәдг гилчи?

— Уга... цол уга цагла юн эс болх юм сурад, кү салвлад йовдмт— йир,— гиҗ Эрнцн нанд зөвәр шүрүлкҗ йовна.

— Уга, уурлхан бичә март, болв, түрд гиҗә, дәкәд — чигн сурх үг бәәнә. Бүрүц, цугтаһинь соңсҗ авчкад, тегәд хамднь нег һазртнь уур- лад оркич... Эс гиҗ «цол уга» чамд ол сааҗ уурлна гисн — үлү цагин һару гиҗ би өмнәснь ходрҗ йовнав.

— Не, суртн, суртн — гиҗ Эрнцн отхта хар үсән хооран хайҗ то- лһаһан сегсрв... Би терүнә тесҗ ядад цумцхҗ йовсинь ахудан эс авсн бәәдләр: «Та сән хувцнд йир дурта бәәдлтәт. Би бас тиим нег авъяс- тав. Күн болһн тиим заңшарта... Сәәхн янзта хувцн, көлд амр, ке-кевд уйсн һосн, ботинк, туфли кениг болв — чигн кеерүлнә. Ке сәәхн хувцнд кенә — чигн седкл таална эс-ий?..

— Не, не чик, чик... тегәд ю келхәр бәәнәт?.. Терүгинь, терүгинь келхитн күләҗәнәв болҗ йовна.

.— Хәрнь, тер тиим болдмн болхла эн әмтнә бәәдл теткдг комбина- тин тускар бидн бас соньмсх зөвтәвдн.

— «Мел зөвтә үг» — гилдәд манахс мел дав — гилдәд одв.

«Зөвтә үгд зүркн хандг, зөв-махлад — толһа хандг»...

Яшкулин селән. Бәәдл тетклтин комбинат. Баахн хальмг күүкн- комбинатин директор болҗ һарв. «Таньлдтн, Шуграева Александра»— гиҗ поссоветин ахлач Лак Мандҗиевич Басангов келв.

Таньлдад: нер-усан сурлдад, кезә-яза эклҗ көдлсн, кедү-ямаран улс көдлҗәхинь медлдәд: көдлмшин күцлтинь, альд, ямарин күцәңһү бәәх, хамань юн дуту-дунд бәәнә-тер хамган ахрар-товчтаһар Алексан­дра Киргуевна манд келҗ медүлв.

— Комбинатин көдлмшин йовц му биш: цагин йовуд дахад улм- улм ясрад йовна. Болв, дуту-дунд бас бәәнә. Үлгүрнь келхлә әмтнә ху- вц уһадг цех бас ик түрү бәәдлд көдлнә. Уһасн хувцан хагсадгорм уга. Юм уһадг һазрнь-урднь-хуучн сара бәәҗ. Көдлдг улснь царцад гемнәд бәәнә. Мана һос уйдг, һос хатхдг улсин көдлдг гернь бас йир димихн

26

юмн. Теднә көдлдг бәәдлиг ясрулх—мана эрк-дарх уга түрүн төр,—гиҗ Александра Киргуевна икәр килүрхнә.

Тернь орта бәәҗ: һосчнрин көдлдг гернь-маштг, уутьхн шавр гер. Модн пол уга. Терзәрнь орсн өдрин герл суусн улст күртхш. Болв, кө- длҗәх улсин кесн көдлмшнь му биш. Элсн-цоорснд халас тәвәд ясад бүтткәд оркна, элдв сәәхн модельн туфльмуд—чигн уйад оркна.

Яшкулин әмтнә бәәдл теткдг комбинат эн селәнәсн нань бас дөрвн совхоз теткнә. Комбинат 14 цехтә: хувц уйдг, һос уйдг, колбаса кедг, час ясдг, зург зурдг, хувц уһадг болн. нань-чигн оңдан иим 14 цехин көдлмш тавн әңг һазрт кегдҗ бәәнә. Эн комбинатин филиалмуд: һа- шуна совхозд, 108-ч совхозд, Адыкд, Тавн—-һашунд-иим нег-негнәсн хол, тару һазрмудар бәәцхәнә. Тер хамгиг эргәд өдр-бүрин көдлмшинь бүрткәд һардна—гиен амр төр бишнь—келвр уга манд медгдв. «Тер кесг дууна холд бәәх филиалмудан эргәд йовад-ирәд бәәдг машид ■бәәнү?» гиҗ сурснд-цуг комбинатдан ор һанцхн машитә болҗ һарв. Ма­на санаһар болхла: үр Шургинов, (хальмг таңһчин әмтнә бәәдл теткдг управленә начальник). Эн тускарнь зөвинь медәд-нөкд болв — гиҗ гем уга юмн бәәҗ. Тер дотр-мана хальмг таңһчд мел һанцхн хальмг күүкн иим комбинатин директор болҗ көдлҗ бәәдг-чигн.

Комбинат зураһан 130 процент күргәд күцәдг. Көдлдг улснь нур- һлҗ тер һазртан өссн-боссн улс. Урдңь юуна чигн эрдм уга бәәсн бол­хла—ода нег бәргән-бәрәд-һарин эрдм дасад юм уйдг, үс хәәчлдг, зург зурдг олн зүсн эрдм дассн көдлҗ бәәцхәнә.

— Александра Киргуевна Шуграева-һәәвһә-седвәртә, үнн седклән тә- вҗ көдлдг күүкн гиҗ Яшкулин селәнәхн келцхәнә.

Комбинатин һанцхн машин. Ик-баһ болв, олн-цөн болв бәәсән чи- кднь эдлхлә, эзн кевәр эдлхлә-элдв ик нилч өгнә... өргн теегин аһуд Яшкулин әмтнә бәәдл теткдг Комбинатин «Агит поезд» — күрҗңнәд йовна... «Агит поезд!».. Ямаран күчтә үг эн!.. Агитац гиен мана эркн керг! Шин медрл, шин бәәдл, шин дун, шин цагин күн ямаран зөвтә болна-эн хамгиг цугтнь олн әмтнә җирһлд орулхин кергт-агитац кех кергтә: олн-дунд цәәлһврин көдлмш кех, кехләрн-унтл кевтл уга—гил- тә: әмтнә өр зүркнд орулад кедг дасх кергтә, кедг болх кергтә!.. Тер, олнд туста эркн төрин чинриг Александра Киргуевна сәәнәр меднә. Ком­бинатин «Агит поезд»—хөөчнрин хошмуд болһниг эргәд гүүһәд йовна. Тер машин зогссн хөөнә хош болһнд «парикмахерск», бүрдәд: бичкн күүкдинь, бүдүн залусин үсинь кирһәд цевкәлһәд, сахлинь хусад җил- мәлһәд: әмтиг залурулад, баһрулад, сәәхрүләд оркна. Тер хоорнд бас тер «поездин» нег пассажир — час ясдг урн-эвдркэ часинь ясад, эзинь байрлулад; иим һәәвһә һавц кевэр олн әмтнә бәәдл теткнә.

— «Эн хамг кинмһә килмҗ — Александра Шуграевин седвәр — гиҗ Яшкуләхн тер күүкиг оошана.

Александра Киргуевна Шуграева — гидг күүкн бийнь — хувц уйдг-урн. Тер көдлмшәснь өөдлуләд— Комбинатин директор тәвх цагт зәрмнь сәәнәр таасж. — чигн эс бәәҗ. Болв, шунмһа көдлдг, эврә керг- тән кинән, олна көдлмшт шилтңһү коммунист-күүкиг дадмг көдләч, кө- гшн коммунист—Басангов Лак Мандҗиевич (Яшкулин поссоветин ах- лач) этүдәр шинҗләд, көдлмшин күцлтинь, бәәдл бәрцинь аҗглад, ямр дүңгә чинртә күүһинь медәд бәәсн бәәж,. Ода, Александра Киргуев­на комбинатин көдлмшән өөдән татад, эн олиа бәәдл теткдг төрин чин- ринь әмтнд медүләд авад ирхлә, терүг дахад күүкнә бийинн күнднь өсәд, олн әмтн үзәд таняд, тоомсрнь улм икдәд йовна. Александра Киргуевна — Яшкулськ поссоветин депутат. Поссоветдән җисәнә бәәдг культбытовой комиссии председатель болҗ көдлҗәнә. Эн олна халхарн- әмтн дунд кедг көдлмштән — чигн үр Шуграева ик килмҗән өгч көдлнә.

Яшкуль—гидг селәнд зурһан миңһн күн бәәдг. Ут-турштан 1330 күү- кд-көвүд сурһуль дасҗана. Түүнәс талдан асхнд сурдг школын көдлмш

27