рүнд участков уполномоченн орлцад, эвинь олна. Баһчуд альвлад, бу­ру хаалһ темцхләнь, терүгинь татҗ авч, чик хаалһднь орулх кергтәболна.

1963 җил совхозин көдләч Б. Дордҗин гергн Буриновд зарһ бәрҗ ирв. Залунь әрк ууһад, азд йовдл һарһад, гертән шууга татад, бичкн күүкдән әәлһәд бәәж. Буринов тер күүг бий талан дааҗ, авад, гертнь чигн одад, кесг дәкҗ күүндв. Түрүн авгтан Дорҗ әркән хайх болад үгән өгчкәд, дәкн уучкад бәәв. Болв, цөкрлт угаһар күүндә бәәтл Б. Дорҗ әрк уудган уурад, ода гер-бүлтәһән сәәнәр бәәнә. Көдлмшән сәә- нәр кедг тоомсрта күн болв. Терүнә гергнь Буриновиг үзх болһндан ха- нлт өргнә.

Чкаловин нертә совхозин көдлмшч Ш. Пүрвә бас әрк икәр ууһад, кеҗәсн көдлмшән хуурмгар күцәһәд, олна диг-дара эвдәд йовла. Те- рүг Дорҗ Косович бас чиклв. Пүрвә ода совхоздан сәәнәр көдлҗәнә.

Милицин халхар үүлдәч, коммунист Буринов Дорҗ Косович, медә- тә болв чигн, уйдл уга, әрүн седкләрн көдлмшән күцәҗ, олн-әмтнд тусан күргҗ, государственн даалһвр сәәнәр күцәҗ йовна.

Милицин халхар олн җилд сәәнәр көдлсн төләдән Дорҗ Косович «За безупречную службу» гидг һурвн медаляр, Хальмг АССР-н олна диг-дара харлһна Министерствин күндллһнә грамотар ачлгдсмн.

Буриновин көдлҗ бәәх участк эндр өдр республикд нүүрлгч участ- кудин негнь.

БУУРЛА НИКОЛАИ

Цугтаднь садн

(Очерк,)

Кемр хоша бәәх балһсна Советск уульнцин нээмдгч номертэ ге- рин дочдгч патьрин үүд цокхлатн, тогтун чирәтә эмгн һарч ирх.

— Танд кен кергтэ?

— Күүкнтн гертән бәәнү?

— Уга. Хальмгин һазрт, манас холд бәәнә. Тенд көдлнә.

Җөөлн хәләцтә, таалмҗта дуута эмгнә үг соңсчкад, хәрү эргәд һа- рхар седхлә, тер эмгн таниг тәвхн уга.

— Юңгад герт эс орнат? Невчк сууҗаһад йовтн. Би таниг цәәһәр тоонав.

«Неделя» гидг газет умшҗасн зөвәр көгшн өвгн козлдуран һартан бәрәд, газетән сүүвдчксн һарч ирәд, эмгән дөңнх. Эн медәтә хойр күү- нә седклнь тиим. Цугтаһинь эврә өөрхн элгн улс гиҗ тоолна. Ирсн күүг бәәсәрн тоохларн, күүкнәннь тускар эркҗән уга келнә, эрк биш терү- гән сергәнә...

Арвн тавн шаху жил давад одв. Ирина Ивановна түрүн болҗ наа- ран ирхләрн, бәәрн һазрин бәәдллә генткн таарад одсн уга билә. Тииг- лго яһ гинәт! Әрәсән кезәңк балһсн—Әәдрхн, хамдан өсҗ-боссн-, шко- лан хамдан төгсгсң көвүд-күүкд, институтд үүрлҗ иҗлдсн иньгүд,— ниргж буслсн җирһл. Аш сүүлднь эн. Эҗго көдә дунд көдлмш кехәр ирлһн. Юуһинь келхв, кенд күргҗ медүлхв-дегд уудьврта болчкад, һа- нц бәәдл!

— Меднәвдн, бичә гейүр. Чини одх һазр манд медгднәлм. Болв тиим керг харһҗана. йовх зөвтәч, — гиҗ тиигхд келсн улснь — күүкнә өөрхн садн — эн хойр бәәсмн...

— Болв тег гидгтн эврә романтиктә, әмтнә зүркнд таалмжта айста җирһл бәәж, — гиһәд, ода медсестра байр-бахмжан иууҗ чадхш.

Өңгрсн җилмүдин туршарт Ирина Ивановна эк-эцг хойрасн са­лу бәәҗ көдлҗәснь эн. Бүрүцднь келхлә, энүнә йоста төрскн экнь чигн,

3 Альманах № 1

33

эцгнь чигн уга. Энтн насн-җирһлдән ик түрү хаалһ кедҗ һатлҗ һарсн күн. Хаалһ түрү болвчн, зовлңгнь баһ била...

Өрк бүрдснәсн нааран түрүн үрнь нам һарад уга бәәсмн. Бүлин толһач —Әәдрхнә нег предприятьд көдлдг коммунист Иван Юркин — тер жил хөрхн һурвта залу била. Советск йосна өшәтнр күцц тоньлг- дад уга бәәсн цаг. Эвдлһнә үүлдвр кеһәд, шунмһа советск көдләчнриг булңд бултаҗаһад, хортн хадг әәмшгтә кем билә. Олн-әмтнәннь шин жирһлин төлә ноолдлһнд мана Төрскнә кедү үрд тиигхд әмнәсн хаһ- цсн болхв.

Партин итклтә эгл салдс Иван Юркинә өрк-бүл эртәс авн һашута йовдл үзх хүвтә бәәҗ. Цутхмрла әдл бат, шин советск бүлтә болхар седсн терүнә санань күцлдсн уга. 1921 җил цаһачуд андн һарарн парт- ячейкин көдләч Юркиниг хаж алсмн. Тиигхд Юркинәхн бичкн Ираг һархинь күләҗәлә. Болв бичкн күүкн тавдгч ишкҗәсн кемд, экнь хорж энүг өнчрүлв. Терүнәс нааран һаһадан-эцгиннь дү күүкнә һарт өсҗ төлҗснь эн.

— Эцгән төрүц медхшв. Экән бас сәәнәр тодлҗ чадхшв, — гиһәд Ирина Ивановна саначрхв.— Эн өвги, эмгн хойрт би үрньв. һарлцсн са­ди улс чигн уга. Болв... у

ВЛКСМ-н 15 җилә өөнин нертә санатории ах медсестра Ирина Ивановна Юркина тиигәд келчкәд, бүлән нүдәр хәләв. Бийләһән хам- дан көдлҗәх улсан санв. Энд амрад, ханлтин үгән келәд хәрчкәд, үнн седкләрн йөрәҗ, мендән илгәдг кесг миңһн улс-бас терүнд талин улс болҗ тоолгдхшлм. Өрүнәс авн асхн ора күртл көдлмштән бәәхләрн, те- дниг цугтаһинь эврә улс гиҗ баттаһар нег мөслснд цуг учр-утх бәәхнь темдгтә.

Зунин өрүһәр дорд үзгәс нарна нигт шар герл көкрсн модна бич- рмүд заагар асхрад, терзин шилд долвкҗ наадна. Теегин олн зүсн өвс- дин каңкнсн үнр аһарт тарна. Әмтн босад уга. Бас чигн кевтҗ болхмн, Зуг энүнә авъяс оңдан. Эврә бәрц. Олна төлә хоршаҗ авси эврә дам- шлт. Медицина көдләчнр дежурствдан ирхәснь урд өдрин үүлдврәи эк- лх-эврә зокал.

Эмнлһнә корпусин захин хоран үүднь өрүн долан часас авн сена­та. Ирина Ивановна ирчкәд, дежурн сестраһур орв:

— Яһҗ хонвт? Амрчах улс сәәнәр унтви?

— Сан. Нег чигн күн зовлң уга хонв.

Ах медсестра соңсҗ авчкад, кенд ямаран эм, витамин, укол өггд- хинь хәләхәр, бичәтә списк авад суув. Цугтаднь аптекәс авч өгх керг- тә. Зәрмстнь минеральн усн чигн, зер-земшин шүүсн чигн кергтә. Цуг- таһинь алдлго күцәх кергтә. Килмҗән эс һарһхла, төрән күцмҗтәһәр хаһлж болшго.

Туслң бийиннь — ах сестран— кергән иигәд өрүһәр күцәчкхләнь, лаборантын көдлмш эклнә. Ирина Ивановна — ташр санатории лабо­рант. Болзган көтрәһәд, батрад авчксн улст хәрхиннь өмн, сүл шинҗ- ллһ кеҗ, эмнлһнә ашин тускар товчлж заах кергтә. Тер тоот зуг ах сестран биш — лаборант Юркинан шинҗллһнә үүлдврәс иштә йилһрж һарна. Эн көдлмшнь бас дуту-дунд уга, дигтә болна.

Некмһә заң-бәрц, чаңһ диг—даран, кергән цаглань күцәх төр тәв- лһн, хамдан көдлҗәх улстан итклһн — санатории ах сестран һол ончнь. Эн, ик оркестрин ах дирижер метәр, эврәннь медлд үүлддг цергләчн-. риг—медсестрасиг, няньксиг, уборщицсиг, хот кедг улсиг, — цугинь чад- мһа кевәр толһална.

— Цаг түдл уга палатин үүд арчтн, — гиж, нег дәкҗ уборщцд эн закв. Кергән меддг күн үүдн деер үлдсн тоормиг оньһҗ үзн бийәрн, эв- цлт уга заавран өгв. Болв энүнә өр-җөөлн седклнь аш сүүлднь диилнә. Көдлмштән дурта, эндән цевр-цер бәәдл, диг-дара тогтадг улсан эн да- ңгин күндлнә.

34

— Әмтнд дуртав, әмтнд, — гиһәд, Ирина Ивановна давтна. — Ол- на көдлмшин шаңһа кергин төлә бийән эс әрвлдг, эс залхурдг күүнд би йир дуртав, тедниг күндлнәв.

Терүнә эн ончинь цуг коллектив меднә. Тегәд чигн цугтан көдлмш- тән үзмҗтә болдгнь лавта. Баһ наста, баһ дамшлтта, күч-көлснә үүл- дврән шиңкән эклҗәх кедү медсестрас энүнә һарт көдлҗ бадмшрсн болх! Ода үзг болһнас, олн балһсдас санатории хайгар И. И. Юркинан нернд олн бичгүд ирнә. Сурһмҗан, заавран өгч, дамшлт авхднь нил- чән күргсн күүнд тедн ханлтан өргҗ бичнә, һарсн өдрләнь йөрәҗ, на- синь угтна.

Амрлһна өдр. Болв саак кевәрн өрүн эрт цаһан халатан өмсчксн, ах сестра корпусар адһҗ йовна. Яахмб? Эндр бас көдлхмб? Аль авъяс- болҗ одсмб?

— Керг бәәнә. Шин медсестра көдлхәр ирлә. Маша—нернь. Эндр— терүнә өдр. Зааҗ өгх кергтә. Эс гиҗ тер медшголм, — гиһәд бийдән зөв авад, йовҗ одв.

Бүкл арвн дөрвн җилин туршарт көдлҗәх эн санаторнь. И. И. Юр- кинад эврә гернь болҗ тохрв. Эндр амрлһнд бәәсн улс дөчн җил хоо- ран өнчрәд үлдсн эиүнә ахнр, экчнр, дүүнр, ачнр болв. Күн болһнд цу- гтаднь күртх ик, сарул зүркнәснь тедн дулаһинь авч хәрнә.

Процедуры кабинетин тус коридорт Нальчикәс амрлһнд ирсн пен­сионер багш ах сестрад медүлхәр басл зүткв.

— Та, Ирина Ивановна, намаг таньхшийт?

— Уга болҗ медгднә.

— Яһҗахмт, би энд амрлав. Цөн җил хооран.

— Тиим чигн болх. Би мартад бәәҗв.

— Би таниг меднәлм, — гиҗ келчкәд, һундсн дүрстә күн палатурн орҗ одв. Арһ уга, күүнә седкл яһҗ үрәхв—ардаснь ах сестра орх зөвтә болв: эвлх, цәәлһҗ өгх, күүндх кергтә.

Седклд дота эн һазрасн салж һарч эс чадад бәәхән күндтә көдләч иләр келнә. Нег дәкҗ курортн управлень энүг Ставрополье крайин са- натормудын негнүрнь көдлмшт илгәв. һазрнь сән. Сергмҗтә бәәрн. Уу- лнь чигн бәәнә, уснь чигн элвг, моднь, өвснь дала, — йир сәәхн һазр- Бәәршх, көдлх күүнд юн кергтәв? —гиҗ келҗ болхмн.

— Болв эврә иҗлдсн һазр, эңкр улс, түрүн болҗ ирхдән күнд, гии- гн хойриг хамднь хольҗ, тесҗ даасн көдлмшин бәәрн, у тег—эдн цу- һар дииләд бәәв. Цааранднь болшго болҗ муурдвв. Хәрү игәрән ир- вв,—гичкәд, эн генткн гейүрәд одв.

— Би нам эврәннь көгшдән хайчкад, энд бәәнәлм. Өцкүлдүр экәсн бичг авув, эн. Мел дуудад һарна: «Хәрҗ ир, көгшн маднла хамдан бә» гинә, — хавтхасн бичг һарһв. Бийднь эк-эцг хойрнь болҗ, асрҗ өсксн көгшдтән эн йир эңкр. Тедн асрсна, өскснә туст келх үг дала. Нилх ца- гасн авн хот угад, хату бәәдл учрсн җилмүдт уух-идхән татад, заһс шимүлҗ, әмд авч һарсн аав, ээҗ хойртан күрхәр, эн икәр телүркжәхнь медгднә.

Эктә-эцгтә бичкдүдлә әдләр сурһулян сәәнәр төгсгәд, арвн долата- һасн авн Әәдрхнә медицине институд сурчаһад, дән дотр Куйбышевин дәәнә-медицинск академии һурвдгч курсас «дәәнә цагин эмч» гисн нер зүүһәд, фронтд йовсн кемднь эн өвгн-эмгн хойрт Иринас үлү үнтә күн делкә деер уга билә. Иҗлин көвәд алдр бәәх бәрлдән болен сармудт Лолан санатории иргч ах медсестра асхрҗах сумн дотр мана туурсн летчикүдт тасрлтан уга медицине дөц күргҗ, үкләснь гетлгҗ ноолдҗ йовсмн. Эн ик һалвиг тер нүдәрн үзсмн. Хортн хооран цухрхла, Ира фронтла хамдан Батайск балһснд күрәд, Ростовин өөрәс сурһулюрн Ле- нинградур йовтха гисн закврта һарч ирлә. Болв тер бийнь аав-ээҗ хой­рнь теврчкәд, энүг тәвсн уга билэ.

— Дәәнә цаг. Немшнр бәәһәтә һазр деерәһәр һатлҗ нисх кергтә.

3* 35

Уга, уга. йовулшгов. Дәкҗ бийэсн салһҗ чадшгов,—гиҗ һаһань керч- лә. — Гертән, Әәдрхндән сурхч.

Болв Әәдрхнә институт тиигхд нүүһәд, Барнаулд одсн бәәлә.

Терүг ирхинь күләһәд сууҗ болшго. Төрскндән дөңгән күргх керг- тә. Болв яһҗ, ямаран дөң күргхв? Ира олад авв. Балһсна кесг госпи- тальмудар ах сестра болҗ эн көдлв. Зуг 1945 җил институт ирхлә, дө- рвдгч курс төгсәхләнь, энүнә хойр көлнь көндрдгән уурв. Күчр әәмшг- тә шарклаг кесг җилин туршарт эмнулчкәд, теегин санаторт 1950 җил ах сестра болн рентгентехникин эрдмтә ирҗ көдлснь тер.

— Түрүн ирҗ көдлсн һазрас, күч-көлснә хаалһан эклҗ татсн бәәр- нәс даву эңкр бүүр уга болҗ медгднә, — гиҗ Ирина Ивановна седклән илдкнә. Энүнә келснлә зөвшәрлго бәәҗ болшго. Тер тоотд цуг бийиннь насн-җирһлин үүлдвр герчнь болҗ һарна. Мана хальмг тееглә терүнә бичкндк наснь чиги залһлдата бәәсмн. Кесг дәкҗ авһан дахад, Лаганя, Далвңгин эргнд йовхларн, эц-зах уга өргн теегиг — Көк теңгслә, тее­гин җирһлиг-теңгсин дольганла дүңцүлдгән ода эн сергәнә.

Асхн бүрүллә, зөвәр ора, корпус эргәд, ах сестра герүрн хәләһәд һарв. Дөчн һурвн наснь давҗ одсн, болһамҗта бат ишкдлтә күн. Ис- кусственн хотар теҗәл кеҗ өссн күн билә гиҗ ода келҗ болшго. Өсл- тин хаалһнь тиим түрү болвчн, зовлңгнь гөңгн билә. Энүгинь Төрскн бий деерән дааҗ авла, олн-әмтн дөңгән күргҗ, күнд тоотаснь гетлг- лә. Ода эн юуна тускар ухалҗ йовдг болх? Энүнд хәрү өгхд күчр. Болв маңһдурк өдриннь туск тоолврар эн дүүрң гиҗ төрүц эндүрлго келҗ болхмн. Көдлмшнь — дала бәәрн комитетин член, конфликтн комиссии ахлач...

...Кемр эн сарин дунд алднар санатории ах сестра И. И. Юркина амрлһнд һарад, манла хоша бәәх Әәдрхнүр, герүрн ирәд, үүдән цокх- лань, аав-ээҗ хойрнь һарч ирәд, күзүдҗ теврәд, уульхнь мел лавта. «Мана Ира ирв», — гиһәд, зергләд бәәх улсан, көвүд-күүкд, бичкдүд дуудад, цугинь тоохнь маһд уга. Эдн — тиим улс.

БЕГЛӘН ҺОЛА

НОҺАЛА

(келвр).

Теглг нурһта, хөр давен наста, хар нүдтә, хо чирәтә, альмн улан халхта, ардаи баглсн хар үстә, кезәд чигн тиньгр, бүлән җөөлн хәләц- тә күүкн. Хальмг багшин училищ чиләҗ, селәнә школд ирҗ, эклҗ баг- шлад, Ноһала дигтә һурвн җил болҗана. Көдлмшнь седкллә ирлцәд, би- йд дасл болад, Ноһала олн дунд тоомсрта — болв.

Студентнр болн багшнр цуглрсн хургт, шуугҗ альх ташсн сүүрт һаринь атхҗ диплом бәрүлсн, училищин директории келен үгиг эн ма- ртхш.

Багшин көдлмш гидгчнь ик чинртә болн нертә. Хоомаһар терүг кү- цәҗ болшго. Күцәхин кергт медрл, чадмг, седкләс үүдсн дурн кергтә. Дакад багш тер, дотр эн көдлмшиг шинәс эклҗәх күн, бийән үлгүр болмар бәрх кергтә, сурһҗах бичкдүд гидгчнь иүдндән төв, шииҗдән һавц, үзсән мартдго, соңссан алддго улс. Багш күн терүг мартхмн биш...

Ноһала көдлмштән шунмһа болҗ, олн дегтрмүд умшҗ, цаг мөң-

36

кинд бийән шүүҗ, кен чигн түрснд дөң болҗ, өдгә цагин җисәнд шунм- .һа орлцҗ, әмтнд бийән үзүлв.

Ноһалан кеҗ күцәсн сурһлһна болн сурһмҗин көдлмшт зовлңта халхнь бас харһв.

Ноһалан класст дасдг көвүн Китлә наадк үүрмүдәсн онцрҗ, бийән мууһар бәрҗ, сурһулян сулар дасҗ, зәрм предметәр хойр чигн авдг болсмн. Эк-эцгин хәләвр тату болен учрар Китлә асхнд оратҗ уульнцд йовдг, медәтнрт үзүлсн кинод ордг, иигҗ бийән бәрлһәрн сурһульчнрт батрсн зокал эвддг бәәсмн. Му авьяс наалдхдан амр, хуурч хәрү һарх- дан удан. Асхн—сөөд йовлһн Китләд нам дасл болен бәәдл һарв.

йовх-гүүх цаг ирхлә—школд одх, үүрмүдләрн харһх, библиотекәс дегтр бичүлҗ авх, нань чигн керг Китләд учрдмн. Шалтҗ тер гертәс һарсн хөөн, хамаран одхан эврән меддмн.

Китлә нег сө уульнцар йовҗ йовад магазин туск харңһу булңд сог­ту күүнлә харһв. Көвүг согту күн барун ээмәснь шүүрч бәрәд, тәвл уга атхв. Согту күн үгән әрә келнә.Амндан папироста.

— Көвүн, хустг ас! — гиҗ шүдән хәврҗ, халуна темән мет сүүкнҗ, хойр талан нәәхлҗ, амндк папиросан барун һартан авн, көвүг сегсрв., Әәһәд ухань салврсн, туула мет чичрсн Китлә, согтуһин һарин шүрү дахҗ дәәвлв. Яһдм болхв — гиҗ санхларн, көвүн зүн хавтхасн перо— резинк дүрдг хустгин хоосн гер һарһад, шулун болдгар согтуд бәрүлв. Согту тер хустгин гер авч секх хоорндан, көвүнә ээм атхҗасн һаран тә- вәд оркв. Мисин амнас сулдсн хулһн мет көвүн зулҗ һарв.

Китлә нег сө медәтнрт үзүлҗәсн кинод бултҗ орад хәрхләрн, зуу- ран ик хурла харһв. Эврә гериннь өөр ирхләрн, зөвәр ик цандг хурсиг тер үзв. Башмгта күн орҗ болшгонь медгдв. Гериг эргәд хашаталаснь, хаша деегәр Китлә давшхларн, хашад кевтсн эврәннь нохала харһв. Ки- тлән ноха чочн босад, эзән таньл уга, төмр цевән татн шүүрв. Ноха Китлән хар цемгн пальтон хорма шуулад, барун такмднь зөвәр сөрв орулсмн.

Шуурха хормата Китлә шархта тәкмән атхн, чиигтә һазр деер сун, цаг биш цагла уульв. — Баһ күн бийән медҗ, сөөднь һазр эргхлә, ашнь иим болдм, — гиҗ шууган болхла гүүҗ һаза һарсн экнь келв.

Ноһалан сурлһна болн сурһмҗин көдлмшт тер зовлң харһв. Китләг генн баһ насна эндүһәс һарһҗ, чик хаалһд орулҗ, олна нүүрт үзмҗтә йовдг болһхар багш удандан көдлв. Китлән эклә күүндвр кев.

— Та, көвүһән әәмшглә харһад, альвн нерән дуудулад, сурһулян хоомаһар дасад, үүрмүдәсн хоцрад йовсинь төртән авхшт. Көвүһән альд оддгинь, кенлә үүрлдгинь, ю күцәдгинь медхәр седхшт... Школур ирҗ, көвүндән селвг өгч, хаҗһринь чиклҗ, хаалһинь зааҗ, багшнрла күүндвр кеҗ, кезәд чигн школла сән залһлдата бәәх кергтә.

Ноһалаг тиигҗ келснә хөөн Китлән эк-эцг школур ирҗ, көвүг цаган яһҗ олзлдгин тускар багшла күүндвр кеҗ, кезәд чигн школла зәңгтә- селвгтә бәәв.

Китлән тускар классин хургт чигн тәвгдв. Тер хургт Китлә иигҗ келсмн:

Гемән тавлҗ медүв. Дакҗ эндү йовдл һарһшгов. Олна зокалар бийән бәрҗ, үзмҗтә кевәр сурһулән дасҗ, терүнә тоод йовнав...

Терүнәс авн Китлә немр урокд үлдҗ, эс медсән багшарн заалһдг болсмн. Китлән медрлнь ясрад ирв. Седклән тәвҗ, сансан күцәхлә, күү- нә төлҗлһн гидг шулун юмн. Китлә ахр соргин дотр үүрмүдән күцсмн.

Китлән наһцхнь, поштин көдләч Пүрвә нег дәкҗ терүнд иигҗ ке­лв: — мана пошт ода деерән көдлмштән икәр даргдҗана. Уульнцму- дар йовҗ пошт күргдг күүкмдн семинарт дуудгдла. Холаһар бәәх әмт- сүр эврән йовҗанав. Эн селәнә әмтсин зәрмсд поштинь күргтхә гиж. чамас сурҗанав.

Амрдг өдрин өрүнднь Китлә газет, журнал, бичг поштас авч, сум-

37

кд чикҗ үүрсн, үд күртл уульнцсар йовҗ, эздүдтнь күргв. Иигҗ дөң- болснд Китләд поштин көдләчнр болн селәнә әмтс икәр ханлт өргцхәв.

һурвн җилин эргцд Ноһалад классднь кедү тиим Китлә учрсн. Күн болһнла чадсарн эн көдлв. Көдлснә ашнь-сурһульчнр цуһар бүрн-бүтн, гүн медрлтә, олна керг-үүлд шунмһа болж, дөрвдгч классин девсңнд күрцхәв.

Зуна сар эклв. Школд күүкд сурһдгнь зогссн Ноһала дарани сул- дхврт һархар шиидсмн. Сулдхвр альд, яһҗ олзлхан багш эврән урда- снь ухалв.

— Мини өссн-боссн селән. Баһас дасл болен колхоз. Тегәд көдлм- шин гүдү болҗах цаг. Төрскн колхоздан көдлж, нөкд болх кергтә. Ха- жудк әмтс көдлтхә гиж дуудсн баһ, эврән орҗ көдлх кергтә.

Иим уха зүүсн багш, тер даруһан колхозин правленә үүд секәд орад ирхлә, өмнәснь колхозин ахлач тиньгр дүрстә тосҗ һаран суңһв:

— О! Ноһала, менд! Менд! Уралан, уралан һар! Яһад ирж йов- хичн медҗәнәв! Школ ясх цаг ирснд школын кергәр ирҗ йовдг болх- говч. Школ цаглаһан ясгдхмн. Зуг ода дәәрән өвснә болн тәрәнә кергт икәр шамдсндан цол угавдн.

— Тиим биш, Босха Ялмтаевич! Школын кергәр танур би ирж йов- хшив! Мини ирж йовх керг төрүц талдан! Би хүв тустан эн зуна сулдх- врларн колхозд көдлхәр шиидвв. Альд күн кергтә болна, тиигәрән на- маг илгәтн.

Өрүн эрт колхозникуд көдлмшт һархла, теднлә хамдан Ноһала бас һарв.

Өвс хуралһна бригадин һардач Цендә нег өдр Ноһалад келв: — Экм күндәр гемтҗ иртхә гиҗ келүлҗ. Эндәс арвн дуунад селәнд бәә- нә. Золһад одад ирхәр седләв. Намаг йовад иртлм» бригадирин үүлдвр дааж көдлтхә гиҗ танас сурҗанав.

Цендән бригадт Ноһала көдлҗ үзәд уга. Болв терүнә бригадиг зәң- гәр тер меднә. Күүкд улсас бүрдсн, шунмһа серглң коллектив. Ноһала бригадир болҗ көдлҗ үзәд уга. Тер бийнь күн дөң сурхла, керго гиҗ эс чаддгтан Цендән сурсн сурврт багтад, иртлнь ормднь көдлх болв.

Өрүн эртхн көдлмшт һархар Ноһала болн бригадин әмтс колхо­зин конторин өөр хурцхав. Фермд залач Дорҗ өвгн теднд эндр кех кө- длмшинь келҗ медүлв. Эндр өвснд көдлшго, — «Шин Нур» көвәлҗ тәрсн боднцгт болн помидорт көдлх, өвсинь авх, ишмүдинь ясх, һаз- рнь җөөллх, тенд нань чигн керг күцәхмн болв.

Дарунь цар терг зүүсн, колхозин конторас ардарлад, дөрвн дуунад бәәх «Шин Нур» хәләҗ бригад һарв. һурвн дуунад йовчксн цагла, ген- ткн нарта өдр бүркгдж харңһурад, салькн хурлзад, хур орх бәәдл һарад өдв.

Әмтс өмнән эрәдәрн кевтх өвс үзж, терүнә тускар ухалцхав. Овс ухалсн чик-чигн юмн. Хадгдҗ одсн болв, хураһад уга өвсн хурт норх- ларн шимән гееһәд үрхмн.

— Манахс, үзҗәнт! Хур асхн гиҗәнә! Шулуһар эн өвс хурацхай!— гиж Ноһалан хәәкрснд, цуһар зөвтнь багтҗ зогслдв.

Бригадин әмтс шуугсн—адһсн ирлдәд, өмн өдрнь дүрсн зер-зевән өвсн заагас авцхав. Цаг бачм болен учрар, эдн фермүр зәңг келүлж өвс хурадг—маши чигн авцхасн уга. Көдлмшән һарар күцәхәр шиидц- хәв. Күүкд улсин ик зунь өвсиг мааҗурдҗ хуран зөөцхәв. Ноһала ха- жудан цөөкн нөкдтә устг тәвж көдлв. Олна чидл гиһәд кемҗән уга күч- тә юмн. Өвсиг хурдар зөөҗ, хурас өмн хураж оралв. Колхозин өвс но- рһҗ үрәл уга менд авч һарсндан Ноһала колхозин правленәс ханлт соңссн болдг.

38

Нег дәкҗ асхн ора болен цагла Ноһалаһур гер талнь, колхозд саа- лин үкрмүд хәләҗ хардг Болха гүүж ирв. Учрнь иим. Теегт, тәрәнә За­хар, үкрмүд хәрүләд, хонх бәәрнүрнь эргүләд, хашаднь тууһад орулҗ йовтл, нег үкр ар зах бәрҗ йовад, иҗләсн салад, генткн хәрү һарад зулв. Туһлх цагнь өөрдсн, делңгнь тавлад күцсн үкр, Болхаг бүкл гурт хашад орулҗ диглтл, кеергшән холд гүүв.

Тег эргүдән харңһурв. Болв тер үкриг хәәҗ олх кергтә. һанцарн һарад гүүҗ юм күцәж болшго. — Болха Ноһалаһар дөң кехәр ирж.

Ноһала Болха хойр харцһу теегәр йовад, сер — хотхр болһ шүүр- дә йовж, аш сүүлднь үкриг өвснә хуучн булңд ирҗ туһлсиг олв. Хәәсән олсн эднд колхозникүд теңкән угаһар байрлцхав.

Дунд школын арвн класс чиләсн Сүкә хойрдгч җилдән колхозд экономистәр көдлжәнә. Одахн болен олна хургт Сүкә колхозин эрсин газетд редактор болҗ шиидгдлә. Болв эрсин газет белдж һарһх кергиг Сүкә сәәтәр медәд уга билә.

— Яһҗ чикәр бичҗ, кееһәр зурҗ, үзмҗтә болдгар һарһхнь медгд- хш. Дөң-дамҗг авхар танур ирүв — гиҗ һартан дала оралһата цаас атхсн Сүкә Ноһалан герүр орҗ ирв.

Ноһала Сүкән келсиг болһаҗ соңсад, иигж дотран ухалв: — Не- гдвәр олна даалһвр күцәҗ эрсин газет һарһхар седлһн, хойрдвар тер даалһвр күцәхд медрлнь татудҗ бәәх күн, энүнд дөң болх кергтә...

Багш әрүн седкләрн дөң болв. Сүкә үүрмүдтәһән агчмин зуур цуг- лрж, кергтә цаасдан делгҗ, төгрг стол эргҗ суулдцхав. Эрсин газет һарһлһна көдлмш эклв. Селькормуд болн рабкормуд илгәсн темдгүд Сү- кә умшна, багш хәләҗ ясна, наадкснь бичнә, зурна, наана. Удл уга га­зет белн болж һарв. Цаарандан чигн газетиг иигҗ чидлән негдүлҗ ола- рн һарһдг болцхав.

Ноһалад тер зун нег иим керг бас харһв. һурвн өдр дараһар орсн хур селәнә зәрм әмтсд ик түрлһ үзүлв. Селәнә захд эврә герт Шикрә эмгн бәәрлнә. Удандан нигтәр орсн хурт тер эмгнә гер икәр үрт авгдад, зәрм һазрарн нурад, дакҗ патьр болшгодан һарв. Шикрә нег күүктә, тернь талдан селәнд бәәнә. Тегәд җирн тавта насндан йиртмҗин аю- лла харһсн, хорһа болҗасн герәсн холҗсн Шикрә, селәнә әмтс эргәд, зовлң-түрүһән келәд, дөң-дамҗг сурв.

Селәнә әмтс терүнд селвгән өгцхәв. Негнь-күүкн талан һартха, зәр- мнь — колхозас патьр суртха гив. Болв альк чигн селвгт эмгн багтсн уга. Эврә дассн шуһуһас һаршго, герән ясулҗ, урдк кевәрн бәәх седк- лән эмгн келв.

Тер эмгнә гер ясулхин арһ хәәҗ Ноһала орлцв. Эмгнд дөң-дамҗг болхар багшин саначрхлһн үрсн уга. Колхоз мод, чолу болн көлг һар- һв. Эмгнә гер кехд тенд бәәх нег урч, нег бешч деер, зуна каникулд ир- цхәсн тавн студент эврә дурар дөң болҗ орлццхав. Эмгнә гер ахр ца- гин дотр, өмнкәсн батар кегдв.

Одахн нег дакж Ноһалаг школд орцхах көвүд-күүкд уульнцсар эр- гҗ бичәд хәрҗ йовтлнь Шикрә эмгн гериннь һазаһас үзн иигҗ келҗ дуудв: — Ээждән әмд наснд мартшго ик тус күргсн эңкр үрн минь! Эр- гәд герәдм орад, ээҗин цәәһәснь амсад һар!

Ноһала нидн җил, хаврас намр күртл, ах классмудин сурһульчн- рас бүрдсн, школын бригад һардҗ бас колхозд көдллә.

Колхозд тәрсн багц, һаруд болн сад сурһульчнрин бригадин хәлә- врт бәәв. Терүнәс нань эрдни-иш тәрсн һазриг бас тер бригад хәләҗ харв. Бригадт көдлцхәсн сурһульчнр дааҗ авсн һазран шунмһа кевәр арднь орҗ ясҗ эд-бод кецхәв, цас бәрв, тиигәрән хомһл-үмс зөөв.

Бригадин сурһульчнр тәрәнә бәәрнд нар хәләсн олн терзтә теплиц тосхцхав. Теплиц дотр дөрвн талта нимгн харһа яршгуд полке деегәр тәвгдв. Яршг болһнд хомһлла хольсн хар һазр кегдв. Олн зүсн экн энд тәргдв. Экн болһна урһлт сурһульчнрин хәләврт бәәж, шишлң журналд

39