Налха (нудрман саҗад). Чини төлә, һәрһтә толһа, чини төлә! Занда. Нанд тана зөөр керг уга.

Н а л х а. Ода керго гиҗәнәч, залуд одсн цагтан нег сәәхн ас гихч. Занда. Би тиим уха зүүҗәхшв.

Н а л х а. Наснчн ирхлә хооран хәрхн угач.

Занда (ууртаһар). Энүнә тускар сонсхар бәәхшв.

Н а л х а. Нег сәәхн соңсхч. Чи арвн класс чиләвв гиһәд нанд деер- лкхәр бәәдг болвзач? Нохан цох деерлкхч! (фиг үзүлнә). Би чигн цаг­тан долан класс чиләләв.

Занда (гүүһәд герүр орхар седнә, зуг тернь ик оньста болна). Түлкүр өгтн?

Налха (байртаһар). Кенә герт бәәхән меднчи?

Занда (нуднь һал асад). Кенә герт бәәнәв?

Налха. Кенә көлсәр теҗәл кеҗәнчи?

Занда. Эцгиннь герт бәәнәв, эцгиннь олсиг эдлҗәнәв. Удлго бий- ән эврән асрхв. Түлкүр өгтн.

Налха. Чини эцг, инженер болҗ, юн олвр олҗана? Әмтнә залус болхла, хажуһас татад-мааҗад олна.

Занда. Мини эцг тиим күн биш.

Налха (наад бэрэд). Инженер, инженере гинэ, герт суусн нанас дор! (Хойр бөөрән цокад). Хәлә, энүг. Негхн едр мини олсн олвриг.

Занда (хәрү эргәд). Түлкүр эс өгхләтн йовнав. (һарад гүүнә). Налха (хавтхасн түлкүр һарһад, ардаснь ишвнэ). Мэ, шулм! Занда (хэрү эргәд, түлкүр өкәҗ авад). Нанд нерн бәәнә!

Үүдиг тәәләд герүр орна.

Налха (толһаһан зәәләд). Хәләһич одакиг, альмн ишәсн холд ун- дго гидг, үнн чигн. (Хормаһан өргәд, мөңгән һарһҗ тоолхар седчкәд, ^ХдРҮ ухаһан соляд). Уга, хөөннь тоолхм кевтә... Эднчн харш болад то- олулшго бәәдлтә... (Альх нимрәд.) Ой, айта гидг базр болв. (Садан эргүләд җөөлн нүдәр хәләһәд. Ухалад, нег хурһан амндан авад, нег һарарн шанаһан бәрәд, юм тоолна). Хаяр зуг эрт шарлад үрҗ одв. Одак кишго залуһас көлтә. Услад бәәсн болхла, тигж. шарлшго билә. (Дакад ээлтәһәр садан хәләнә). Ик олз зер-земшд бәәнә. (Моддудин цааһар хәләһәд). Удлго чи болх. Бас мөңгн. (Генткн чочад одна). Ах, ода бәргдвч! (һазрт кевтсн кочерга өргәд авна). Көличн цокад хамх- лсв!

Ца, моддуд заагт Арлтан үзгднә. Налхаг оньһҗ бәәхмн уга, терз тал хәләһәд, моддуд ташрлад йовна.

(Налха эндәснь гетҗ одад, һартк кочергаһарн шивнә). Ах, сән болв, сән болв! Көләрнь тусв!

А р л т а н көлән бәрәд моддуд ташрлҗ одна.

Хәләһич, одакиг! Мел гетлдәд бәәх кергтә. (Генткн сана авад). Балтгм бәәсн болхла, нег чигн хулха оршго билә. (Суулһ авад). Я, ях, худгас ус одҗ авхлта.

һарч одна. Арлтан гетҗәһәд герин өнцгәс һарч ирәд, терз цокна. Терз секгднә. Занда өрәлцәһән үзгднә.

Занда (байртаһар). Арлтан! Би чамаг хәәһәд танаһур орад һарув. А р л т а н. Экчн шиләврәр шивәд көлим хуһлн алдв!

Занда. Тадн хойр альд харһвт?

Арлтан. Модн заагт...

Занда. Чамаг альм хулхалҗ йовна болһсн.

Арлтан. Нааран һарич, күүндх керг бәәнә.

5 Альманах № 1

65

Занда (холагшан хәләчкәд). Аашна!

Арлтан (ээмэд). Яахви?

Занда. Үүдәр ортл үзчкх. Терзэр ор.

Арлтан һәрәдәд терзэр герт орна.

Нал ха (суулһта у сан стол деер тәвәд, дотрнь һаран дүрәд, чи- рәдән киитн ус цацна). Уф! һәәһә юмн болв. Энд-тендәк әәмшгтәһәр. хәләчкәд, гесән иләд). Иигә йовж, мөңгән геечкжв, энчн... (Гүүщ одад хашан үүднәс холагшан хәләнә). Одак зүгдг үзгдхш. (Столин хаҗуд табуретк деер суухар йовад генткн сана авад). Хм... Одак гелдглзүр герт орж одла, һарад күрч ирчв... (Герин үүдн тал одад, хааһад модар тееглҗ оркна. Үүдн тал хәләҗ инәһәд. Мөңгән стол деер тәвәд тоолна). һучн тавн... (Байртаһар). Пө-ө, Налхатн нег өдр һучн тавн арслңг олж. Негхн өдр... (Дакад үүрмг цаһан мөңгд һарһад). Бас эн бәәнә...

Занда дотрас үүд цокна.

Цокжа, цокжа!!!

Үүд цоклһн тагчг болҗ одна.

(Үүдн тал хәләһәд). Ухан чигн орад бәәх. (Хашад өлгсн земблән ав­ад). Хара бәәҗ болшго. Әмтн зөөһәд чилән гижәнә. Маңһдурк базрт белдх кергтә.

йовҗ одна.

Занда (терз секәд). йовҗ одв.

Арлтан (терзэр түргн һәрәдҗ бууна). Не, тегәд, зөвән өгчәнчи?

Занда (ардаснь бууна. Арлтан тосад теврәд авна. Хойраннь маң- на харһхла, әәмчкәд, генткн тачкнад инәлднә). Арһулд.

Арлтан. Юуһинь арһулдх биләв.

Занда. Не, яһья?..

Арлтан. Мини келсәр кехмн. Зөвтәвчи?

Занда. Баажала күүндәд угав.

Арлтан. Чамаг әәжәхлә, би күүнднәв!

Занда. Чи юн гиж келнәчи?

Арлтан. Юн гиж келхән би эврән медхв.

Занда. Чамд йовх зөв өгсн болхла, нанд бас өгх гиҗ санжанчи?

Арлтан. Чамаг тиим амрар тәвх гиж санжахшв... Болв зөрәд медхмн.

Занда (Арлтаниг һартаснь көтләд). Нааран су. (Скамейк деер суулһна. Гүүҗ одад дөрвн-тавн альм таслад авч ирнә.). Не, тигәд, юн гиҗ баажад келхв?

Арлтан. Көдлн бәәҗ заочн институтд орх зөв чамд өгсн болжана. Тигхлә, альд бәәһәд көдлснь йилһл уга. Түрүләд тигж келәд иткүләд авчкх кергтә.

Занда (Арлтанас үг булалдад). Уга, чи хажһр келжәнәч. Мини- һәр болхла, шуд илднь келчкх кергтә.

Арлтан. Шин совхозур йовнав гиһәдий? (Арлтан босна).

3 а н д а. Э.

Арлтан. Э-э, чи ухалж авлго келәд эвдчкдг болвзач. Уга, уга, тигж иләр келхмн биш. (Наар-цаар йовҗаһад, стол деер һәрәдҗ суу- һад). Уга, би эврән күүнднәв.

Занда (халунар). Не, юн гиж келнәч?

Арлтан (бас халунар). Бидн, баһчуд, эврә җирһлән эврэн тосхх зөвтәвдн. Тигэд...

Занда (һаран өргәд). Арһулджа. Медәтә улсчн, тигж келхлә, та- асш уга. Игж келхмн: бидн баһчуд тана эклсн кергиг цааранднь...

66

Ар л тан (байртаһар). Мел чик!.. цааранднь батлхин төлә, шин то- схлтин хамгин гүдүд орлцад...

Занда. ...шин совхозмуд бүрдәһәд... ;

А р л т а н. ...эмнг һазр хаһлад...

Занда ...олна мал өскәд...

Арлтан. ...шин тосхлтс делдэд...

Занда. ...энкр республикэн...

Арлтан. ...баһ насни..

Занда ...халун зүркәр...

Арлтан. ...зүркни таалар...

Занда. ...сәәхрүлҗ авх...

Арлтан. ...зөвтәвдн!

Занда. ...зөвтәвдн! (Хоюрн инэлднэ).

Арлтан (Зандан хойр ээмэс авад). Не, ямаран!

Занда (нүднь һал асад). Ним седклиг хәрүлх зөв уга.

Арлтан. Терчн үнн! (Стол деерәс һәрәдҗ бууһад, Зандаг авад дуулн би'илнэ).

Хун цаһан гермүд тосхсн

Халта баһчудин цогц баахн...

(Занда бас дуулна).

Хальмгин теегт дүңгәлһҗ босхсн Хотл балһсн — Элст сээхн...

Занда (генткн зогсад). Намаг ю ухалсиг медҗәнчи?

Арлтан (инәһәд). Медҗәнә!

Занда. Не, юмби!

Арлтан. Наснаннь туршт салхмн биш гиҗ келхәр седҗәнәч!

Занда (алң болад, байртаһар). Альдас медвчи? Зуг би талданар келхэр билэв.

Арлтан, Нүдән хәләхнчн, нүдән! Нүднчн, чини өрчд бәәсн цуг нуувчичн илткәд бәәнә. Талданар яһҗ келхэр бәәләч?

Занда. Андһар тәвий гиҗ. Баав аашна.

Арлтан. Зулий?

Хоюрн һар-һаран бәрлдәд гүүлдәд йовҗ одна. Н а л х а хойр зембләр дүүрңг альм авч ирәд стол деер тәвнә.

Налха (герүр хәләһәд хәәкрнә). Занда, нааран һарлч! (Күләһәд зогсҗаһад). һазаһаснь тееглчксн бәәҗв. (Одад үүд тәэлнә). Занда!... Одакчнь яһҗ одсмби?.. (Генткн). Дакад хулха орҗ йовна. (Шиләвр °бад гүүнэ, түрд гиһәд). Энчн баавһа күн кевтә... Тигх дутман сән! (Шивәд оркна).

Тедүкнд яхлсн-яалсн ә соңсгдна. Пәәпүш сүүһән бәрсн, түүтг-түүтг ишкәд һарч ирнә.

Пәәпүш. Я-а, ях, ях... Налха минь, намаг яһад игәд алчкснчн энви.

Н а л х а. Хулха кеҗ йовна болһад.

П ә ә п ү ш. Би чамасн юуһичнь хулхалх биләв.

Н а л х а. Хәәмнь, Пәәпүшм, медсн угав.

П ә ә п ү ш. Чамд нег сүртә зәңг авч ирүв...

Налха (байртаһар). Альм гүрт хулдҗ авх кү.олсн болвзач?

Пәәпүш. Налха минь, яһсн ховдг күмбчи?.. Олз-олз гиһә бәәҗ ор панцарн үлддг болвзач.

Налха (төртән авл уга). һанцхн үрнәннь төлә хумс-хурһан тәә- рәд йовнав, хәәмнь.

Пәәпүш. Терчн терлә... Зуг «ээҗин седкл — үрнд, үрнә седкл — өләд» гидг үлгүр бәәдг... Дакад терчнь... Элкнәс эс һарсн юмн... Чини седклиг медхлә болҗана...

5*

67

Н а л х а. Медүлхв би түүнд.

Пәәпүш (нее альм шүүрәд авна). Чини заңгиг меднэв би... Зуг Налха минь, эн цагчн иткл уга цаг болж одвла...

Налха (Пәәпүшиг дакад альм авх гиһәд, теднэн бултулн йовҗ). Чи нанд юн тежгә үгмүд келәд бәәнәч?

П ә ә п ү ш. Ай, тана Церн Харкай тал орж одла...

Налха. Орх биш, доран бәәһәд чигн бәәтхә... Терчн кезэ чигнод- дмн. Харкан залула әмн андһаран авлцсн үүрмүд бәәж.

Пәәпүш. Оддгнь одвчнь... Көгшрх насндан шоваһад үлдхлә яһ- начи?..

Налха. Ю келҗәхмбчи?

Пәәпүш.- Чи, Налха, мини’зовлңг хувалцх зөвтәч.

Налха. Бәрг-тәвг гиһәд бәәл уга, келхнчн үүгән... Нанд чамла үгцәд суудг цол уга.

Пәәпүш. Би Харкаг Җалдан авч өгхәр бәәнәв...

Налха. Авад өгәд бә... Мини юн төр бәәдв?

Пәәпүш. Бәәнә... Чини төр бәәнә. Нег сәәхн бәәнә. Чини Церн шаанцг болж йовна. Харка Җал хойрин хоорнд...

Налха. Аа, көгшн доек... Харкаг хәләһит, дала сурһульта, эмч болад цевкәһәд бәәдг билү, авчатн түүнәс... Худл келжәвзәч?

Пәәпүш. Теңгр цокг, худл келжәхлә, амм ардм һартха. Хәрнь, сәәхн иным, хөрж авич түүгән...

Налха. Сән, сән.

П ә ә п ү ш. Икәр ханжанав.

Нал ха. Эс мартен хөөн.

Пәәпүш. Бичә март.

һарч одна.

Налха. Хәләһич, одакиг. Хар ухатаһинь. Күүнә һарар һал бәрхәр бәәдгинь. Җалнь Харка һолжадг болхгов...

Гер тал орҗ одна. Ц е р н ирҗ йовна. Хаша дунд зогсчкад, энд-тендкән эргүлҗ хәлә- нә. Налха гертәс һарч аашна. Ц е р н и г үзхш.

Одак шулмиг хәләһич, терзәр һарад әрлж. )Церниг үзнә). А-а, та, ах- нойн баав, ирвтә?

Церн (инәһәд). Би яһад нойн болжахмб?

Налха. Кезәнә нойн, зәәсң улс кү зарчкад, гесән иләд кевтдг бә- әсмн.

Церн. Чамаг кен зарҗана. Чи бийчн бийән заржанач.

Налха. Би бийән зарлго яах биләв. Намаг эн орчлң деер, әрвлдг күн уга.

I I е р н. Тигхлә, эврән бийән әрвлх кергтә.

Налха. Намаг бийән әрвләд кевтхлә —кен асрхмб?

Церн. Көдлх кергтә. Көдлмш күүг асрдмн, көдлмш күүг ухата кедмн.

Налха. Намаг көдлмш кежәхш гиһәд, нүднчн өвдәд эс бәәнү? Ьи чини зөөр эдлж бәәхшв. Би эврәннь олсн, зөөсәрн бәәнәв. Чамас оң- дан толһата залу болхнь нанд мотор тәвәд өгчкх билә.

Церн (инәнә). Чамд юн мотор кергтә?

Налха (ууртаһар). Инәлго од. Худгас ут татлһнас көлтә нурһм цорһ болжана. Әвртә сән инженер залу болнач. Худгас ус татдг мотор тәвәд оркхла юн бәәдви. Эврәннь гергндән кеҗ өгшгоч, күүнә улст... Колонкас ус татдг ямр сәәхн иризән һолһата биләв. Дала мөңг өгәд хулдж авлав. Одак горсоветд көдлдг, элкнднь хар-яр һарсн Дамбаев гидг кишго ноха ирәд, һолһадм аштраф тәвәд, тараһад хайж оркв. Эн кишго ахлачнр күүнә ирү-хәрү медхш күүнә зовлң хувацхш... Мини

68

Ъолһа авсн Дамбаевин геснь бас мини һолһала әдл аштрафла харһҗ йовтха... уга, хар-ярла харһтха.

Церн. Налха, Налха, арһулд. Болшго юмнас көлтә игтлән адрад бәәх юн бәәнә.

Налха. Тиим боллго, яах билә. Чи һанцхн намаг әрвлхшч, наадк әмтнә төлә юуһан чигн хармнхшч. Дакж тер баавһан герүр оддг болв- зач?

Ц е р н. Кенә?

Налха. Харкан.

Цер н. Юңгад?

Налха. Тигәд... Альмниг белглснч болх...

Ц е р н. Юн Альмн?

Налха. Эс гиҗ эм өгәд залу болдгасчн һарһад оркхв!

Ц е р н. Налха, Налха...

Налха хойр земблтә альман һазрт ширдг деер асхчкад, дакад йовхар седчкәд, генткн серл авад.

Налха. Эй, сән залу, Балтгиг үзсн угавчи?

Цер н. Уга.

Налха. Чи эн гериг бүклднь өргәд авч одвчн үзшголмч.

Ц е р н. Балтг яһж?

Налха. Цевән таслад әрлҗ.

Ц е р н. Амрч.

Налха. Хәләһич, үүнә келҗәх үгинь, нанд санань зовлго, Балтгт зовжадгчн.

Церн. Ноха цевт бичә бәр гиҗ кедү дакҗ чамд келләв. Ноха бо- лвчн сул бәәх зөвтә.

Налха. Балтгин ормд би чамаг цевлчкәд, эн гер, сад хамган хә- рүлһсв.

Ц е р н. Зөв өгхнь — үнәртән цевлх биләч!

Налха. Цевлшго болһҗанчи? Цевлх биләв.

Ц е р н. Күн игтлән бас үрңкәрдг чигн.

Налха. Кемр цевлгдшгоһар седжәхлә, тер хаша деегәрм арата суңһуг татж өг!

Церн. (ормаһад). Арата суңһуг?

Налха. Цаачн әмтн арата суңһуг биш, электроток орулҗадгчн. Медҗәнчи?

Ц е р н. Налха!..

Налха. Нег сәәхн кехч. (һаран саҗад). Я... чамла бурад бәәҗ, кех көдлмшән мартад хуурчв.

Адһмта йовҗ одна.

Церн. Налха, Налха, яһҗ одснчн энви?.. (Уха туңһаһад). Херн жил хооран Харка Элдәлә үлдхлә... Дәәнә хөөн хөв-җирһлән хувацхар ханьцсн Байрта минь Зандаг тавтад Сиврт зуурдин гемәр өңгрж одв. Бичкн күүктә белвсн үлдвв. Минь эн саамла, хоша бәәсн Налхала та- ньлдув. Намаг көдлмштән одхла, бийнь ирәд Зандаг герәдән авч оддг билә. һарһсн үрнләһән әдл эңкрләд, хот-хоолинь өгәд, эрклүләд бәәдг бәәҗ. Көдлмшәсн ирәд, герәдән авхар седхлә, Налхала дегд иҗлдчкс- ндән намаг дахкар седдго болад бәәв. Намаг чигн тевчдг билә. Иигә бәәҗ,( медмҗән угаһар гер-бүл болвдн.

Цааһаснь модн заагас Занда һарч ирнә. Эцгиннь нүд бәрнә.

Занда (оңдан дууһар). Кемби?

Церн (тәнәд). Баажан харада!

Занда (эцгиннь күзү теврәд). Баажа минь...

Церн (байртаһар). О, Зандн Герл. Бичкндән ямаран бәәсән мед- нчи?

69

Занда. Ямарап билэв?

Церн (нудрман үзүләд). Үүнә дүңгә... һар деерән авхдан әәдг би­лэв... Ода...

Занда. Нудрмаи дүңгә бәәсн болжанав. (Генткн). Баажа, юңгад энүнд гейүрҗәнәч?

- Церн (өвдкүртәһәр). Олн зүсн юм санад.

Занда. Дакад Арлтана эцгигйи?

Ц ер н. Э.

Занда. Намаг бичкнд мел келдг биләч. Ода, чини үр болн Арл­тана эцгин тускар тодрхаһар медхәр седләв.

Це р н. Арлтана эцгин тускар?

Занда. Э... Кел, баажа.

Церн. Келнәв. Элдән сүүлин үгмүдинь би кезәд чигн мартшгов. 1942 җилин июль сар билә. «Церн минь, үнтә үүрм!.. Нанд ода өңгәлт уга... һанцхн көвүһән үзҗ чадшго болув... Арлтанан теврҗ чадсн уг- ав...» — гиж келлә. (Церн, эмкәһән, зууһад эрә тесҗ бәәнә).— Чи бидн хойр ик баһасн авн үүрлж йовсн биший... Чамас сургчм, Харкадм нү- дн-амн болад хәләҗ йов... Арлтаниг, эцг угаһинь медүллго өскж үз... Ээҗим минь бас хәләҗә»... гиҗ үүрм герәсән келәд, өвр деерм әмнь һарла.

Цернә келвр төгснә. Тер нүдән аняд кесгтәя сууна.

3. а н д а. Тана һар деер үксн бәәж.

Церн. Эн тоотиг оньдинд мартхмн биш. Ээҗ Төрскндән эврә ду- рн-седклдән, хоор-хоорндан иньгллһндән итксн күн-кезәд чигн чидлтә болдмн. Күүкм минь, Арлтан та хойр энүг зүркндән хадһлх зөвтәт.

Занда (эцгән өрчәснь теврәд). Баажа, би чамас нег зөвшәл сур- хар бәәнәв.

Цер н. Сур, сур.

Занда. Би көдлн бәәҗ заочн дасх болад батлад авчксн биший.

Це р н. Терчн үнн.

Занда. Тиим болхла, нанд альд көдлснь йилһл уга эсйи?

Ц е р н. Илднь кел, чини тежгә үгичн би меджәхшв.

Занда (эцгинь чеещиг иләд). Хар һазрт совхоз бүрджәнә. Тиигән нанла арвдгч класс чиләсн көвүд, күүкдәс тавн күн йовҗана.

Ц е р н. Чи бас йовхар бәәдг болвзач?

Занда. Зөв өгхләчн — йовхар шиидчкүв.

Ц е р н. А экчн юн гихмб?

Занда. Баав намаг тәвшго. Базрт зер-земш зөөдг нөкдән кеҗ ав- хар бәәнә.

Цер н (ухалҗаһад). Не, тегәд, яһъя?

Занда. Чи, баажа, минь ода итклин тускар келвшч... Кезәд чигн итклтә болнав... ^у

Ц е р н. Арлтан бас?!

3. а н д а. Э.

Церн (генткн ишидвр авад). Нам нег зүүдән энчн чик шиидвр. _

Занда (дегд байрлхларн, дакад эцгиннь күзүнүр һәрэдәд теврлд- нә). Баажа минь, чамаг зөв өгх гиж ицжәләв.

• Цер н. Баавинчн үлмәһәс чамаг холжулх кергтә.

Занда (зөвүртдһәр). Баажа, би... баавас әәсм күрәд бәәнә.

Церн (өвдкүртәһдр). Кедү дүңгәһәр ноолдсн бийнь болҗ өгсн уга.

Занда. Би меднәв. Яахмн болхви?..

Церн (саналдад). Нанд амр болһжанчи?..

Занда. Би тигж санжахшв.

Церн (нег мөсләд). Занда, соңслч, би сүүлин эв-арһан олзлад хәләхәр седжәнәв.

Занда. Яһж?

70

Церн. Коммунальн пәтрт орад, эн герән шаңгд өгх кергтә. Өңгәр өгчкхмн. Зуг тигҗ экичн эдгәҗ болх.

3 а н д а. О, баавиг эн герәс хаһцх гиҗ санҗахшв.

Ц е р н. Нань арһ уга.

Занда. Энтн, бааҗа, ик гидг чик шиидвр.

А р л т а н ириә.

Арлтан. Церн-ах, эндр тосхачнрин клубд байр болҗана. Хар һазр тал йовҗах баһчудиг нәәрлҗәнә.

Ц е р н. Сән болхгов.

Занда (эцгдән медүллго Арлтанд «айта юмн болв» гисн темдг өгәд, эркәһән үзүлнә). Чамас түрүн би бааҗаг дуудхар бәәнәв.

А р л т а н. Не, дуудвч тегәд?

Занда. Эвнь болад уга.

А р л т а н. Цери-ах, ирнтә?

Церн. Тадниг дуудхла, ирлго яах биләв. (Одад Арлтана ээмәс ав- ад). Не, йовҗанчи?

А р л т а н. Э, йовҗанав. Та зөвтә гисн бәәнәлмт.

Занда (эндәснь әәмәд). Би бас!

Арлтан (байртаһар). Үнәрйи?

Церн. Үнәр. Үрдүд минь, тадн ода өсвт, эврә өргн хаалһдан орҗа- нат. Би, Арлтан, чамд икәр ицҗәнәв. Зандаһан хәләҗ йов. Энчн чини дү биший.

Арлтан (залушгар). Тана келсиг би медҗәнәв... сәәнәр медҗә- нәв.

Занда (шогтаһар). Не, ах (Арлтанур), би хувц-хунран белднәв.

Гүүһәд герүрн орна.

Церн (Арлтана далиг цокад). Эцгчн, Арлтан, әвртә күн билә. Ол­па төлә әмән өгм халун седклтә билә. Тер, олн-әмтнәннь төлә әмән өгв яигн.

Арлтан. Меднәв.

Церн. Зәрмдән нанд, Арлтан, дегд күчр болна. Тер цагт оньдин Элдән, мини үүрин, чини эцгин тускар саннав. Тиитхлә чидл немсн бо­лад одна.

Арлтан. Мини һанцхн һашута юмн — бааҗаһан эс үзсн.

Ц е р н. Эцгиннь нериг әрүнәр хадһлх кергтә.

Арлтан. Икчүд баһчуд хоорнд йилһл бәәнү, теднә хаалһснь оң- дан гиҗ келцхәнә. Миниһәр болхла, тер хаҗһр. Д1ини хаалһ юңгад ми­ни эцгин, Церн-ах, тана хаалһас оңдан болҗахмб? Би тадна хаалһар йовад, тадна кеҗ йовсн кергиг цааранднь утдулхар седҗәнәв.

Церн. Тер улсчн, ухань дегд давад,яаханмедҗ чадад тигҗәцхәнә. Теднчн әмтнә бәәдл-җирһл меддг улс биш болад цецрхҗәнә.

Арлтан. Медәтә улс амрлһнд һархла, теднә орчд бидн, баһчуд ор- минь эзлх зөвтәвдн. Тигхлә манд бас ик даавр өггдҗәнә. Тер даавриг бидн, баһчуд чигн, тадн, икчүд чигн медх учртавдн.

Церн. Кемр иим седклтә ик җирһлин өргн замд орҗахлачн — би хүвтә болхв, юңгад гихлә, эцгинчнь герәс күцәсн болҗанав.

Арлтан (ррмасн өсрм; босад). Не, би йовлһта.

Церн. Адһад яһначи?.. Сууҗа.

Арлтан. Уга, йовнав... Не, Церн-ах, эрк биш нәәрт и'ртн.

Г ү ү һ ә д йовҗ одна.

Церн (ардан эргәд хәләнә). А-а, эн күүг үзчкәд зулҗ йовҗлмн. Н а л х а хойр земблтә зер-земш әрә дааһад авч ирнә.

71

Нал ха. Чи, тер Харкан көвүнлә юңгад холвлдад һарнач? Түүнә орчд эврәннь күүкән сурһҗ авхнчн.

Ц е р н. Мини күүкн яһҗ?

Налха. Үгим соңсл уга, адрад әрлн гиҗәнә. Өрүнә, нег дакҗ бо- лвчн базрт нөкд бол гихлә, эрк шил үзүләд, йовҗ өгсн уга.

Ц е р н. Сән болҗ!

Н а л х а. А, чи тер шулмд зөв өгчәнчи?

Церн. (шүрүтәһәр). Күүким дакҗ бичә тигҗ кел.

Н а л х а. Келх угаһан чамас сурш угав.

Церн. Арсм көөж йовх чамд тер юңгад нөкд болх билә?

Н а л х а. О теңгр, һазр минь! Энчн нанд арсмч нер өгчәдг чигн. Би... Би чамд арсмч гидгичн үзүлсв. Би, би.. Чи, чи, мини алтн болен һар, көлинм көлсиг юмнд тоолхшч.

Церн. һар-көлчн алтнла әдл. Чик үг. Зуг тер алтнчн — әмтнд олз уга алтн.

Налха. Яһад олзго болҗахмб? Би әмтиг зер-земшәр, альмн-кед- мәр теткҗәнәв. Тер, чамд, олз бишйи?

Церн. Налха минь, соңсич намаг, нег болвчн, күн кевтәһәр, төв- кнүнәр күүндәд хәләй.

Налха. Мини нериг амллго од. Амнчн ардчн һартха.

Гертәс Занда гүүһәд һарч ирчкәд, эк эцг хойриннь цүүгәг медл уга.

3 а н д а (эцгәсн). Арлтан яһв?

Налха (Занда тал дәврәд). Тер бүрүлә дакж. үүрлдг болвзач!

Занда. Баав минь, ю келҗәснтн энви?

Церн (Налхаһур ишкәд). Арлтан Занда хойрчн ах-дү хойр гидг тер.

Налха. Тиим бүрү-бухар күүкндән ах кехшв.

Ц е р н (шүрүтәһәр). Ду таср гинәв!

Налха. Мини ам бөглхмбчи?

Церн. Игтлән күн ичр-һутран геедви?

Налха. Чамд юн ичр-һутр бәәнә? Ичртә-һутрта болхла, әмтнә» келнәс ичәд...

Церн (Зандад). Чи, күүкм, йов. Мана керүл-цүүгә бичә соцс.

Занда. Би хош-хораһан белдчквв.

Н алха. Юн хош-хорави?

Занда. Йовҗанав.

Налха. Залудйи?

Занда. Хар һазр тал.

Налха. Юн гинәчи?

Занда. Йовҗанав гинәв. Шин бүрдҗәх совхозд көдлхәр.

Налха (иткл уга). Худл бичә кел.

Занда. Худл гихлә, бааҗаһас суртн.

Налха (Церн тал киьиго нүдәр хдлдһәд). Эн чини ааль болхгов. (Генткн Занда тал теврлдҗ киисәд). Уга, уга, Занда минь, би чамаһан тәвш угав. Элкнәсн һарснла әдл асрад өскчкәд, холд һарһш угав.

Занда (щөөлдәд). Баава, би хәрҗ ирәд бәәхв.

Налха (күзуһинь теврәд, зууньрад). Уга, уга, би тәвш угав.

Занда. Нанла школд дасҗасн үүрмүдм йовҗана.

Налха. Теднә йовсн угань нанд юн кергтә.

Ц е р н. Олна зергләнәс үлдҗ болшго.

Налха. Чи, зүгдг, бичә ду һар. Нанд чини эндр үкснчн, маңһдур' үкснчн йилһл уга. Нанд эн өндгн болен үрм кергтә. Би тәвш угав.

Занда. Баав, би тана бәрсәр бәәш угав. Шиидчксн төр энтн.

Налха (генткн нүднь галглзад, оочаснь көөсн цахрад). А-а, чи бас намаг үкәрин бәәшңгд көөҗ орулхар бәәнчи! (Зандаг чеем}әрнь> түлкәд). Яһнач, кегнәч — дурнчн. Чамла әдл шивкчн нанд бас керг уга.

72

Занда (алдрад). Танд юн кергтэг меднэв.

Н а л х а. йов, йов, шивкчн.

Церн. Аман тат гинэв.

Нал ха. Татхшв. Нанд ю кехмбчи?.. Үсән сарсалһад, хойр һаран: өөдән өргәд). Нанд эн бәәшң болен герм, эн сад-һарудм бәәсн хөөн— тадна керг уга. (Уульна).

Церн (Зандад). Күүкм, йов, йов, эн бәәдл бичә хэлэ.

Занда ууляд йовҗ одна.

Церн. Налха, тогтнич ода. Күүндий.

На л ха. Би чамла яһад күүндх билэв. Чи, инженер, сэн залу, би,, арсм көөдг, му баавһа болжднав. Тер хойрин хоорнд юн күүндән бәәдв.

Церн. Налха, Налха, яһҗ оденчн энви?..

Налха. Эн цагт бийәсн оңдан кү иткдг цаг биш...

Церн. Кезэ чамаг алдад орксн болхув, а?

Налха (нульмад). Тьфу, энүг залу гихв! һанцхн җалван хәләһәд кевтнә.

Церн. Чини ховдг седклиг медә бээсн бийм, хамг-юмн элвхлэ, уурч одх гиһәд санамрлад, хөрлт кел уга бәәҗ алдад оркув.

Налха. Әмтнә залус герәдән зөөхлә, эн һәргтә зөңг, һазаран зө- өнә... Ним мөгдг юмнла харһҗ үкж,әдви...

Церн. Мини буру, мини гем. (Налхаһур өөрдәд). Налха, нааран сууһич, намаг соңсич.

Налха. Дакад нанд уха заахар бәәнчи? (Болвчн сууна).

Церн (столин цаад бийд бээсн табуреткд сууна). Налха минь, чи бидн хойр ода баһ бишвдн. Тер заһрмган хәләһич: цаһасн орад бәәҗ,

Налха. Мини үснд цаһан орснд чини юунчн өвднә.

Церн. Занда арвдгч класс төгсәһәд, үүрмүдләһән хамдан эмнг һазр эдллһнд йовждна.

Налха. Би түүнд зөв өгсн уга биләв. Күүкндмн нег юмн болх- ла —ч и толһаһарн даахч!

Церн. Тиигхлә бидн, тер күүкнәннь иргчин тускар ухалх зөвтәвдн..

Налха. Зулҗах күн эврән ухалтха.

Ц е р н. Тер ода манас мөңг суршго.

Налха. Сурвчн өгшгов!

Церн (эвцсн дууһар). Не, су, су. Миниһәр болхла, бидн комму- нальн пәтрт орхмн...

Налха (хахад-цахад). Эн герән...

Ц е р н. Шаңгд өгчкхмн.

Налха. Хулдхар бәәвзгоч?

Церн. Яһад хулдх билә... Занда йовҗана. Чи ман хойрт иим ик гер юунд кергтәв...

Налха (өсрэк; босад). О, яһла-халг! Ю келҗәх һәргтә элмрви, эн- чн! (Иигән-тиигән гүүһәд). Уга, уга, үксн ээҗ аав хойрм босж. ирв чигн би герән күүнд өгшгов.

Церн (ардаснь дахад йовн бәәҗ). Терүнәс оңдан эсв манд уга.

Налха. Уга бол, нүдндм бичә үзгд. Герән алдхар, һанхцн үрнәсн хоосн үлднәв.

Церн (әәһәд). Яалха!.. Келж.әх үгәсн әәхнчн.

Налха. Яһад әәх билэв. Гер мини, сад мини.

Церн. Эн герәс көлтә үрҗәхән мед!

Налха. Чамд мини үрсн-тарсн юн кергтэ? Мини гер, мини сад. Эврәннь мөңгәр хулдҗ авлав.

Церн (нег мөсләд). Шиидчксн төр. Маңһдур өрүн балһсна Советд одад, мини гериг автн, зуг манд патьр өгтн гинәв. Күн кевтәһәр, чини базр угаһар, бәәхвдн.

73